ÖZEL GEREKİNİMLİ BİREYLERİN TOPLUMA ENTEGRASYONU İÇİN UYGULANAN SPOR EĞİTİMİ PROGRAMI

Nur ŞAHİNOĞLU Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi 

ÖZET

Bu çalışma Türkiyedeki özel gereksinimli bireylerin uzun süreli meslek edinim programında, eğitim gören otizm spektrum bozukluğuna sahip bireylerin sosyalleşme ve topluma entegre olma düzeylerini artırmak için grup halinde ve üniversite öğrencileriyle birlikte eğitim almalarının akran öğreniminin topluma entegre olmalarına yönelik olumlu düzeyde gelişim göstermelerini değerlendirmek için hazırlanmıştır. Otizmli bireylerin sosyalleşmelerinde grup halinde verilen spor eğitiminin ve akran öğreniminin etkisi gözlenmektedir. Üniversite ortamında akranları ile yapılan spor aktiviteleri ve uygulamaları, otizm spektrum bozukluğuna sahip bireylerin temel sosyal becerilerinde ve duygularını kontrol etme becerilerindeki topluma entegre olmaya yönelik olumlu değişimi tespit etmemize imkan sağlamıştır. Anahtar Kelimeler: Otizm, spor, sosyalleşme, entegrasyon, akran öğrenimi SPORT EDUCATION FOR SOCIAL INTEGRATION OF INDIVIDUALS WITH SPECIAL NEEDS ABSTRACT This is a resarch study designed to evaluate a long run vocational program for special needs students in Turkiye. Vocational program mentioned above aims to develop socialization and social integration of students with special needs, specifically, autism. The research focuses on how peer interactions with the university students influence individuals with autism attending to the program. The research additionally questions how sports education and peer interactions, take place in the program, effects socialization of individuals with autism. Data collected through observation of participants display that group sport activities with peers in a university campus help participants to improve basic social skills and emotion management which are very important for social integration. Keywords : Autism, sports, socialization, integration, peer learning GİRİŞ “Her otizmli birey tek başına değerlendirilmelidir ve otizm tanımı hala tamamlanmamış bir olgudur”. Buradan yola çıkılarak hazırlanan bu çalışmada, otizmli bireylerin topluma entegrasyonunda önemli bir yer tutan temel spor becerilerinin etkisine değinilmiştir. Otizm Yunancada ‘kendi’ anlamına gelen ve ilk kez İsviçre’li bir psikiyatrist olan Leo Kanner tarafından1911’de tanımlanan bir olgudur. Otizm spektrum bozukluğu (OSB), diğer adıyla yaygın gelişimsel bozukluk, doğuştan gelen ya da yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan karmaşık bir nöro-gelişimsel farklılık olarak tanımlanabilir. Otizme neyin sebep olduğu henüz kesin olarak bilinememekte ve bu konuda araştırmalar devam etmektedir. Leo Kanner 1943’te otizmi seyrek görülen bir durum olarak anlatmış ve görülme oranını 1/1000 olarak vermiştir. Otizm konusunda en çarpıcı olgu artış hızıdır. 2023 yılında yapılan araştırmalara göre artış hızı 1/36 olarak tespit edilmiştir (Mc. Phillips, 2023). Sosyal yaşam bireyin doğumu ile başlar ve bütün yaşamı boyunca kesintisiz devam etmektedir. Spor faaliyetleri OSB’li bireylerde bir gruba ait olma, grup faaliyetlerine katılma, dışa dönük bir kişilik oluşturma için cesaret vericidir. Ayrıca otizmli bireylerde olumlu benlik algısı oluşması, toplum içinde var olma, akran ilişkilerinde uyumlu gelişimi de desteklemektedir. Pekdoğan,S. (2018). Otizm görülme sıklığındaki yüksek artış ve sporun otizmli bireylerin hayatındaki önemli yer göz önüne alınarak hazırlanan bu çalışma, hafif ve orta düzey Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) tanısı almış, 16-26 yaş arası 10 kişilik genç bireyleri kapsamaktadır. Bir vakıf üniversitesi kampüsünde eğitim alan özel gereksinimli bireylerin spor eğitimi desteğiyle akranlarıyla olan ilişkilerini geliştirerek topluma entegre olma süreci gözlemlenerek değerlendirilmiştir. SPORUN OTİZMLİ BİREYLER İÇİN ÖNEMİ  Denge ve esnekliğin geliştirilmesini sağlar.  Zayıf olan merkezi sinir sistemini güçlendirir.  Aerobik egzersizler çocukların stereotipik davranış kalıplarını azaltır.  Sosyal davranış üzerine olumlu etkileri olduğu gözlenmektedir.  İletişim becerilerini geliştirir.  Duyusal becerileri geliştirir.  Hiperaktiviteyi azaltır. (Sarı, S. A., 2018). Spor, fiziksel aktivitelere katılım olanağının yanı sıra kişilik gelişimi ve özgüven duygusunu kazandırarak toplumsal yaşama uyum göstermesi yönünde büyük kolaylık sağlamaktadır. Spor ve fiziksel aktiviteler, rehabilite ve tedavi edici etkisiyle bireylerde fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişim aracı kullanılmaktadır. Yapılan aktiviteler otizmli bireylerin yaşam kalitesini yükseltir ve sporcu kimliği ile kendilerini gerçekleştirebilecekleri bir sosyal ortam yaratır. Spor, otizmin en zor semptomlarına karşı savaşıyor. En önemlisi de başka kişilerle iletişim kurma korkusunu yenerek sosyal hayata dahil olmasına yardımcı olur. ÖZ’E YOLCULUK PROGRAMI İstanbul’da bir vakıf üniversitesi kampüsünde geliştirilmiş ve uygulamaya başlanmıştır. Programın amacı: Özel gereksinimli bireylerin bağımsız yaşam becerilerini geliştirerek kapsayıcı bir toplum oluşturmak hedefinde olan yenilikçi bir eğitim modeli sunmak ve bu modelin yaygınlaşmasını sağlamaktır. 16-26 yaş arası nöro-çeşitliliğe sahip öğrencilerin bağımsız yaşam becerilerinin geliştirilmesi, topluma uyum ve katılımlarının sağlanması amacıyla mesleki ve teknik eğitimlerin verilmesi amaçlamaktadır. Programa üniversitenin meslek yüksekokulu bünyesinde bulunan ‘Engelliler İçin Gölge Öğreticilik’ programı öğrencileri de “gölge öğretici” olarak destek sağlamaktadırlar. Böylece otizmli bireyler akran öğrenmesi ile topluma daha hızlı adapte olmaktadırlar. ARAŞTIRMA VE BULGULAR Bu araştırma öze yolculuk programına devam eden 10 özel gereksinimli bireyle yürütülmüştür. Katılımcıların demografik özellikleri aşağıda tablo-1 de verilmiştir. Tablo-1: Katılımcıların demografik özellikleri Katılımcılara öncelikle beceri testleri uygulanmıştır. Bu beceri testlerine örnek aşağıda tablo-2 de verilmiştir. Tablo-2 : Katılımcılara yönelik beceri testi Testler sonucunda elde edilen verilerden 3 farklı seviyede hedef çalışmalar belirlenmiştir. Katılımcılar öğrenim düzeylerine göre hedef çalışmalar ile kazanımlar elde etmişlerdir. Yeteneklerine göre branş eğitimlerine yönlendirilerek gölge öğreticiler ile akran öğrenimi gerçekleştirmişlerdir. Böylelikle sporcu kimliği ile topluma entegre olmaları ve sosyalleşme süreçlerine olumlu katkısı olmuştur. Spor eğitimi derslerinin sonunda, OSB’li bireylerin üniversite yerleşkesindeki öğrencilerle arasındaki etkileşimin arttığı görülmüştür. Spor eğitimi ile OSB’li öğrencilerin özgüveninin artmasıyla daha rahat sosyal iletişime geçmeye başladığı gözlenmiştir. Özel gereksinimli bireyler gölge öğreticilerle akran öğrenmesi sayesinde gerekli desteği alarak bağımsızlaşma yolunda önemli adımlar atmaktadırlar. Üniversitenin farklı önlisans /lisans derslerinde özel gereksinimli öğrencilerin ders alması ile tersine kaynaştırma olarak toplumsal entegrasyonu sağlamaktadır. Spor eğitimi içeriğiyle kalmayıp meslek edimine müfredat içerisinde yer verilerek, otizmli bireylerin meslek edinmesine zemin hazırlamaktadır. SONUÇ Sonuç olarak spor eğitiminin, otizm spektrum bozukluğuna sahip bireylerin fiziksel, ruhsal, davranışsal ve sosyal olarak olumlu yönde etkili olduğu görülmüştür. Spor eğitimi sadece fiziksel durumu iyileştirmekle kalmaz. Sosyal davranış üzerine olumlu etkileri olur, iletişim becerilerini geliştirir, topluma entegre olma, aidiyet oluşturma, olumlu benlik algısı geliştirme yönlerinden spor bir araç olarak yer almaktadır. KAYNAKÇA Sarı, S. A., (2018). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukta Kaba Motor ve Sosyal Becerilerin Değerlendirilmesi Üzerine bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla. Hıdıroğlu, S., Peker, Ş., Karavuş, M., Tepe, P., Akçabey, S., Kaya, A. Ö.,… Save, D. (2022). Otizmde Spor Etkinliklerinin Davranış ve Sosyalleşme Üzerindeki Olası Etkilerini Değerlendiren Niteliksel Çalışma. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Tıp Dergisi, (9)3:277- 284 Doi:1047572/muskutd.997979. Pekdoğan,S. (2018). Sosyal Becerilere Genel Bakış. Sazak, E. (Ed.). Özel Eğitimde Sosyal Uyum Becerilerinin Öğretimi içinde (ss.3-26). Ankara: Pegem Akademi Mc. Philips, (2023). CNN. 10 Mayıs 2023 tarihinde, https://edition.cnn.com/2023/03/23/health/autism-diagnosis-cdc-report/index.html adresinden erişildi.